Jak zabezpieczyć majątek przedsiębiorstwa?

Czym jest majątek?

Dokładną analizę tego, czym jest majątek przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa można znaleźć we wpisie: „Czym jest majątek przedsiębiorstwa i jakie są źródła jego finansowania?„. Dla przypomnienia należy wskazać, że majątek przedsiębiorcy/ przedsiębiorstwa jest często utożsamiany z mieniem, czyli „własnością i innymi prawami majątkowymi” – jednym słowem z aktywami. W szerszym ujęciu majątkiem będą także pasywa przedsiębiorstwa.

W ostatnich latach, po wybuchu wojny na Ukrainie oraz pandemii COVID-19, dla wielu przedsiębiorców ważnym zagadnieniem stało się zabezpieczenie majątków ich przedsiębiorstw przed utratą. Poniżej omówimy kilka sytuacji, w których majątek może ulec utracie oraz to, jak powinno się go odpowiednio zabezpieczyć.

Zabezpieczenie majątku przedsiębiorstwa przed wierzycielami

Ogłoszenie upadłości

W przypadku, w którym przedsiębiorca nie jest w stanie regulować narastających zobowiązań, właściwą drogą będzie rozpoczęcie postępowania restrukturyzacyjnego lub upadłościowego, które odpowiednio sformalizowane mogą zabezpieczyć interesy dłużnika.

Jest to szczególnie ważne w kontekście członków zarządu spółek kapitałowych. Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, w wypadku, w którym spółka kapitałowa nie posiada majątku, z którego mogłaby pokryć zobowiązania wobec wierzycieli, odpowiedzialni będą całymi swoimi majątkami członkowie zarządu – chyba, że zgłoszą oni w odpowiednim terminie wniosek o ogłoszenie upadłości. Wówczas taka odpowiedzialność członków zarządu zostanie uchylona.

Zasada ta wynika z art. 299 kodeksu spółek handlowych. Zgodnie z paragrafem 1 tego przepisu członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za zobowiązania spółki. Co to oznacza?

W celu dokładnego objaśnienia tej sytuacji posłużymy się przykładem. Jan, Anna i Małgorzata byli członkami zarządu spółki XYZ sp. z o.o. Spółka popadła w długi, niestety nie posiadała ona żadnego majątku. Wierzyciel spółki, Pan Janusz postanowił więc skierować swoje roszczenie w stosunku do członków zarządu. Z jego wiedzy wynikało, że najbardziej majętną osobą jest Małgorzata. Swoje roszczenia skierował więc wyłącznie w stosunku do Małgorzaty.

Czy taka sytuacja jest zgodna z prawem? Jak najbardziej tak. Małgorzacie będzie przysługiwać roszczenie regresowe w stosunku do pozostałych członków zarządu, jednak mimo to Pani Małgorzata będzie odpowiadać samodzielnie przed Panem Januszem.

Roszczenie regresowe polega na tym, że po zakończonym procesie Pani Małgorzata będzie mogła żądać od Jana i Anny, by pokryli jej cześć strat jakie musiała ponieść w związku ze spłatą długów na rzecz Pana Janusza.

Jednak, członek zarządu nie zawsze będzie ponosił odpowiedzialność za zobowiązania spółki. Kiedy członek zarządu będzie mógł się uwolnić od takiej odpowiedzialności? Między innymi w sytuacji, gdy:

• wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub
• wykaże, że w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzenie układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, albo
• wykaże, że niezgłoszenie wniosku nie nastąpiło z jego winy albo
• wykaże, że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.

Ponadto członek zarządu nie będzie ponosił odpowiedzialności, jeżeli w czasie, gdy powstał obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa, na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.

W jakim terminie należy zgłosić wniosek o ogłoszeniu upadłości? Termin ten jest wyznaczony ściśle przez przepisy, a konkretnie art. 21 prawa upadłościowego, zgodnie z którym: „dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości.”

Postępowanie restrukturyzacyjne

Postępowanie restrukturyzacyjne jest prowadzone w stosunku do dłużnika niewypłacalnego bądź zagrożonego niewypłacalnością.

Postępowanie restrukturyzacyjne może być prowadzone w ramach jedno z kilku trybów:

• postępowania o zatwierdzenie układu;
• przyspieszonego postępowania układowym;
• postępowania układowego;
• postępowania sanacyjnego.

Wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego poprzedza złożenie wniosku. Następnie sporządza się wstępny plan restrukturyzacyjny. Taki plan zawiera następujące elementy:

• analizę przyczyn trudnej sytuacji ekonomicznej dłużnika;
• wstępny opis i przegląd planowanych środków restrukturyzacyjnych i związanych z nimi kosztów;
• wstępny harmonogram wdrożenia środków restrukturyzacyjnych.

Kolejnym etapem jest sporządzenie właściwego planu restrukturyzacyjnego. Nad przebiegiem postępowania restrukturyzacyjnego czuwa sąd, a także sędzia komisarz, który kieruje tokiem postępowania restrukturyzacyjnego, sprawuje nadzór nad czynnościami nadzorcy sądowego i zarządcy. W postępowaniu o zatwierdzenie układu wyznaczany jest także nadzorca układu, który pomoże między innymi w sporządzeniu planu restrukturyzacyjnego. Natomiast w postępowaniu o otwarcie postępowania układowego lub przyśpieszonego postępowania układowego wybierany jest nadzorca sądowy, do którego kompetencji również należy m.in. sporządzenie planu restrukturyzacyjnego. W postępowaniu sanacyjnym powołuje się zarządcę.

W postępowaniu restrukturyzacyjnym funkcjonuje także zgromadzenie wierzycieli, którego zadaniem jest głosowanie nad układem.

Układ zawiera propozycje układowe złożone przez dłużnika w postępowaniu. Restrukturyzacja zobowiązań dłużnika obejmuje w szczególności:

• odroczenie terminu wykonania;
• rozłożenie spłaty na raty;
• zmniejszenie wysokości;
• konwersję wierzytelności na udziały lub akcje;
• zmianę, zamianę lub uchylenie prawa zabezpieczającego określoną wierzytelność.

Postępowanie restrukturyzacyjne pomaga więc w uniknięciu upadłości oraz w sprawiedliwym zaspokojeniu wierzycieli przedsiębiorcy.

Kiedy nie istnieje już szansa na restrukturyzację przedsiębiorstwa, otwiera się postępowanie upadłościowe.

Wniosek o wszczęcie postępowania upadłościowego można złożyć jedynie w sytuacji, w której dłużnik stał się niewypłacalny. Co oznacza niewypłacalność dłużnika? Zgodnie z przepisami, „dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych”. Wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć także wierzyciel dłużnika.

Co więcej, przepisy obligują dłużnika do złożenia wniosku o upadłość, jeśli zaistnieją podstawy do wszczęcia postępowania upadłościowego: „Dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości.”. W toku postępowania upadłościowego może dojść także do zabezpieczenia majątku dłużnika. Ponadto w ramach takiego postępowania może dojść do sprzedaży przedsiębiorstwa dłużnika.

W postępowaniu upadłościowy upadły jest obowiązany wskazać i wydać syndykowi cały swój majątek, a także wydać dokumenty dotyczące jego działalności, majątku oraz rozliczeń, w szczególności księgi rachunkowe, inne ewidencje prowadzone dla celów podatkowych i korespondencję. Wykonanie tego obowiązku upadły potwierdza w formie oświadczenia na piśmie, które składa sędziemu-komisarzowi.

Przedsiębiorca musi się więc liczyć z obowiązkiem ujawnienia szczegółowej dokumentacji dzielności przedsiębiorstwa.

Czynności pozorne na rzecz członków rodziny

„Czy warto przepisać majątek na żonę?” – to pytanie często pada z ust przedsiębiorców chcących zabezpieczyć majątek przed utratą. Jednym ze sposobów ochrony majątku przedsiębiorcy przed wierzycielami są czynności pozorne na rzecz członków rodziny. Np. umowy darowizny nieruchomości lub innych części składowych przedsiębiorstwa. Te czynności powodują przejście składników majątkowych w ręce innych, niezależnych od sprawy osób, a co za tym idzie ich ochronę przed egzekucją.

Jednak czy warto podejmować takie działania?

Ze względu na istnienie w polskim porządku prawnym skargi paulińskiej, takie działania może okazać się bezcelowe. Czym jest skarga paulińska?

Skarga paulińska daje możliwość wniesienia powództwa przez wierzyciela, które ma na celu podważenie czynności zmierzającej do jego pokrzywdzenia – taka czynność będzie wówczas nieskuteczna wobec wierzyciela.

Przykładowo: Przedsiębiorca tytułem umowy darowizny daruje swojej żonie nieruchomość wchodzącą w skład przedsiębiorca. Następnie wierzyciel składa pozew, by podważyć czynność przedsiębiorcy. Sąd uznaje roszczenie wierzyciela, co oznacza, że wierzyciel może wszcząć postępowanie egzekucyjne ze spornej nieruchomości na zaspokojenie swoich należności.

Kluczowe dla wierzyciela będzie to, by udowodnić, że osoba trzeci o pokrzywdzeniu wierzyciela poprzez rzeczoną czynność wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Jeśli wierzyciel tego nie wykaże, sprawa może zakończyć się jego niepowodzeniem.

UWAGA: Zasada ta będzie miała znaczenie wyłącznie w przypadku czynności odpłatnych. Jeśli chodzi o czynności nieodpłatne takie jak wspomniana wcześniej umowa darowizny wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba, na rzecz której doszło do przysporzenia nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Zabezpieczenie majątku przed śmiercią lub chorobą przedsiębiorcy

Nowo wprowadzona do polskiego porządku prawnego fundacja rodzinna pozwala na ochronę majątku przedsiębiorcy przed jego śmiercią lub chorobą oraz sprawne przejście majątku w ręce jego rodziny. Beneficjentem fundacji może być fundator, osoba fizyczna wskazana w statucie fundacji oraz organizacja pozarządowa.

Fundacja rodzinna może finansować leczenie i utrzymanie jej beneficjentów.

Fundator ma dużą swobodę w określaniu zasad zarządu fundacją rodzinna jej funkcjonowaniu.

Zapis windykacyjny jako sposób na zabezpieczenie majątku przedsiębiorcy

Jeśli chodzi o inne, bardziej tradycyjne metody zabezpieczenia majątku przedsiębiorcy istnieje możliwość dokonania odpowiednich zapisów na wypadek śmierci w testamencie. Zapis windykacyjny jest jedną z metod przenoszenia przedsiębiorstwa na oznaczoną osobę. Zapis windykacyjny musi zostać zawarty w testamencie sporządzonym przez notariusza i powoduje natychmiastowe przejście określonego dobra na rzecz spadkobiorcy.

Co istotne za pomocą zapisu windykacyjnego możemy przenieść nie tylko przedsiębiorstwo jako całość, ale także udziały lub akcje na określone osoby. W wypadku spółek część postanowień dotyczących obejmowania akcji oraz udziałów na wypadek śmierci jednego ze wspólników lub akcjonariuszy może zostać zawarta w umowie spółki/ statucie spółki.

Za pomocą odpowiednich postanowień testamentowych istnieje także możliwość darowania nie tylko całego przedsiębiorstwa, a także jego części np. samochodów, nieruchomości itd.

W celu sprawniejszej realizacji procesu spadkowego można także powołać wykonawcę testamentu, którego zadaniem będzie np. spłata długów spadkowych, wykonywanie zapisów i poleceń oraz wydanie spadkobiercom przedmiotu spadku.

Ochrona majątku przedsiębiorcy przez przeniesienie spółki za granicę

Kolejną metodą ochrony majątku wspólnika jest przeniesienie majątku przedsiębiorcy za granicę. Takie działanie może w praktyce utrudnić dochodzenie roszczeń wierzycielom. Dlaczego? Zgodnie z art. 17 ust. 3 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. – prawo prywatne międzynarodowe, spółka podlega prawu państwa, w którym ma siedzibę. Dochodzeń roszczeń w systemie prawnym nieznanym dla wierzyciela może być wyjątkowo trudne.

Jest to oczywiście ogólna zasada, działająca w wypadku, w którym nie zawarto odmiennych postanowień umownych.

Na gruncie art. 17 ust. 3 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. – prawo prywatne międzynarodowe istnieją jednak pewne problemy związane z określeniem, czym właściwie jest siedziba spółki. Prawnicy wyróżniają kilka teorii dotyczących tego zagadnienia, między innymi:

• teoria siedziby rzeczywistej;
• teoria utworzenia oraz
• teoria siedziby statutowej.

Teoria siedziby rzeczywistej zakłada, że siedziba spółki jest w tym miejscu, w którym w rzeczywistości przebywają organy spółki (w szczególności zarząd). Teoria siedziby statutowej mówi natomiast, że siedziba spółki znajduje się w miejscu, które zostało oznaczone w odpowiednim rejestrze np. KRS. Z kolei zgodnie z teorią utworzenia, miejscem siedziby jest miejscowość, w której spółkę utworzono. Obecnie uważa się, że dominującą jest teoria siedziby rejestrowej, warto więc brać to pod uwagę w trakcie zakładania spółki.

Instytucja trustu

Innym pomysłem na ochronę majątku przedsiębiorcy jest, w warunkach np. prawa amerykańskiego, ustanowienie instytucji trustu.

Trust, to stosunek prawny nieznany polskiemu porządkowi prawnemu. Wyróżniamy w nim trzy podmioty:

1. osobę finansującą,
2. osobę, która otrzymuje rzeczy od finansującego (np. pieniądze) i jest ich dysponentem oraz
3. osobę, która jest beneficjentem owych środków.

Przykładowo:

Joanna przekazuje swojemu synowi Andrzejowi środki pieniężne z tym zastrzeżeniem, że środki mają być przeznaczone na opiekę i wyżywienie jej ukochanego kota Mruczka.

W ten sposób Joanna jest finansującym, czy też donatorem

Andrzej jest dzierżycielem owych środków, czy też trustem

Natomiast Mruczek jest beneficjentem.

W podobny sposób można w zagranicznym porządku prawnym postąpić z przedsiębiorstwem. Właściciel przedsiębiorstwa może stać się donatorem, zagraniczny powiernik trustem, a przedsiębiorstwo jedynie beneficjentem. Czyni to egzekucję z majątku takiej spółki znacznie utrudnioną.

Pomoc prawna w zakresie zabezpieczenia majątku przedsiębiorstwa

Nasza kancelaria prawna – Kancelaria Prawa Gospodarczego i Oświatowego, specjalizuje się w szeroko pojętym prawie gospodarczym, w tym także wsparciu przedsiębiorców w zakresie zabezpieczenia ich majątku. Jeśli potrzebują Państwo pomocy w tym obszarze – jesteśmy do Waszej dyspozycji:

• pod numerem telefonu: +48 533 940 018
• pod adresem e-mail: [email protected]
• w siedzibie kancelarii: al. Słowackiego 15A/8 31-159 Kraków (po wcześniejszym umówieniu terminu spotkania)