Zasada równości szans w polskim prawie oświatowym

Edukacja odgrywa dużą rolę w kształtowaniu przyszłości każdego człowieka. Dzięki niej zdobywamy możliwość rozwoju osobistego, zawodowego i społecznego. Jednakże, osoby z niepełnosprawnościami, innej rasy czy też o innej narodowości często napotykają bariery, które utrudniają im dostęp do edukacji i korzystanie w pełni z korzyści, które oferuje. Z tego względu w dzisiejszym wpisie skupimy się na zagadnieniu równości szans w edukacji w polskim prawie oświatowym, ze szczególnym naciskiem na równość szans w dostępie do edukacji dla dzieci z niepełnosprawnościami.

Pojęcie równych szans edukacyjnych

Sam dostęp do edukacji określa się jako łatwość, możliwość uczestniczenia przez osoby w formalnym oraz nieformalnym nauczaniu, opiece, czy też wychowaniu w różnych instytucjach edukacyjnych, na różnych szczeblach systemu oświatowego. Równe szanse edukacyjne można ująć jako wyrównanie możliwości startu, przebiegu oraz efektów nauczania dla tych, którzy są, nie z własnej winy, w trudniejszej sytuacji. Inna definicja stanowi, że wyrównywanie szans edukacyjnych to stwarzanie warunków do zdobycia kwalifikacji, satysfakcji zawodowej, wszechstronnego rozwoju dzieci, niezależnie od ich miejsca zamieszkania, pochodzenia społecznego, czy też statusu majątkowego. Jest to tworzenie w bliskim środowisku dla tych osób takich rozwiązań edukacyjnych, społecznych czy administracyjnych, które pozwolą im w pełni rozwinąć się. Równość szans edukacyjnych to idea i cel społeczny, który zakłada, że wszystkie osoby, niezależnie od swojego pochodzenia, płci, rasy, kultury religii, sytuacji ekonomicznej oraz społecznej czy też zdolności, powinny mieć równe szanse na dostęp do edukacji o odpowiedniej jakości i szansę na rozwijanie swojego potencjału edukacyjnego. Równość szans edukacyjnych opiera się na przekonaniu, że wszystkie jednostki mają prawo do równego dostępu do środków i możliwości edukacyjnych oraz do uczestniczenia w procesie nauki na zasadach równości.

Edukacja włączająca

Nauczanie dzieci z niepełnosprawnościami, włączając to uczniów z łagodnym stopniem niepełnosprawności intelektualnej, powinno być dostosowane do ich zdolności psychicznych i fizycznych, a także do tempa nauki. Wybór metod indywidualizacji nauczania powinien wynikać z oceny potencjału każdego ucznia. Jeśli nauczyciel umożliwi uczniowi osiągnięcie sukcesów zgodnie z jego możliwościami, to dziecko będzie miało okazję do rozwoju zarówno ogólnego, jak i edukacyjnego. Dlatego nauczyciel powinien starannie dobierać zadania tak, aby nie były one ani zbyt trudne i nieprzystępne dla ucznia (co mogłoby uniemożliwić mu osiągnięcie sukcesu), ani zbyt łatwe i niepobudzające motywacji do pokonywania wyzwań. Jednym ze sposobów na wdrożenie powyższego jest tzw. edukacja włączająca. Definiuje się ją jako pewnego rodzaju podejście do procesu wychowania i kształcenia, którego celem jest pełne włączenie w życie społeczne oraz zwiększenie szans edukacyjnych wszystkich osób, które się uczą, a osiąga się to poprzez zapewnienie im takich warunków, żeby mogli rozwijać indywidualny potencjał. W celu zapewnienia takich warunków dla uczniów, szkoła musi wzmacniać się w obszarze dostępności. Nie chodzi tylko o uczniów z niepełnosprawnościami, ale także tych uczniów, którzy z różnych powodów odczuwają trudności w nauce oraz nauczycieli i osób, które są związane z życiem szkoły, przykładowo rodziców. Potrzeby uczniów bywają bardzo zróżnicowane mogą być to:

• tempo pracy,
• zainteresowania,
• uzdolnienia,
• cechy osobowości,
• sprawność fizyczna,
• wyznawane wartości oraz światopogląd,
• kompetencje poznawcze.

Edukacja włączająca nie zakłada przygotowywania indywidualnych trybów nauczania, lecz zaspakaja indywidualne potrzeby uczniów poprzez “zwykłe” zajęcia w grupach włączające w życie klasy oraz szkoły. Można więc powiedzieć, że jest to specyficzny sposób organizacji procesu nauczania oraz uczenia się uwzględniający zróżnicowane potrzeby wspólnie uczących się w grupie uczniów. Zakłada dotarcie do każdego ucznia, ale we współpracy z innymi uczącymi się. Priorytetem w tym podejściu jest samorozwój oraz samorealizacja dzieci oraz nauka pracy w zespole, poczucie przynależenia do większej społeczności. Taka strategia zakłada, że różnorodność jaka przejawia się wśród grupy uczniów pojmowana jest jako kapitał, a nie przeszkoda w realizowaniu celów edukacyjnych. Stosuje się tutaj elastyczność formy oraz metod wykorzystywanych w kształceniu. Co oznacza, że nauczyciel zamiast wykorzystywać jedną metodę do przekazywania swoim podopiecznym treści, stosuje kilka z nich, tak aby każdy z uczniów był w stanie odnaleźć taki sposób, który najlepiej do niego trafia. Kluczowe przepisy obejmujące założenia edukacji włączającej znajdują się w ustawie Prawo oświatowe, a konkretnie w art. 1. Skupia on w jednym miejscu wytyczne oraz postulaty, które powinny być podstawą organizacji systemu oświaty w Polsce oraz standardów, które powinien on spełniać. Zgodnie z nim, system oświaty zapewnia w szczególności:

• dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów, a także możliwość korzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej;
• możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną, niedostosowaną społecznie i zagrożoną niedostosowaniem społecznym, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami;
• opiekę nad uczniami niepełnosprawnymi przez umożliwianie realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia, form i programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych.

Kształcenie specjalne – rodzaje

W polskim systemie edukacji możemy wyróżnić trzy modele kształcenia specjalnego:

• kształcenie segregacyjne,
• kształcenie integracyjne,
• kształcenie włączające.

Kształcenie segregacyjne

Kształcenie segregacyjne to podejście tradycyjne. Polega na kierowaniu osób z niepełnosprawnościami do specjalnych placówek edukacyjnych, np. szkół specjalnych. Kluczową cechą kształcenia specjalnego jest to, że dzieci i młodzież z niepełnosprawnościami uczą się w oddzielnych, dedykowanych dla nich miejscach.

Kształcenie integracyjne

Kształcenie integracyjne zakłada uczęszczanie dzieci z niepełnosprawnościami do zwykłych szkół i klas, razem z ich rówieśnikami. W ramach kształcenia integracyjnego stosuje się różne środki dostosowawcze i wsparcie, aby umożliwić uczniom z niepełnosprawnościami pełny dostęp do standardowego programu nauczania. Istotne jest także promowanie akceptacji i współpracy między uczniami. Nauczyciele współpracują tutaj ze specjalistami.

Kształcenie włączające

Natomiast kształcenie włączające to najbardziej zaawansowane podejście, które wykracza poza integrację. W jego założeniach wszystkie dzieci, niezależnie od swojego statusu czy niepełnosprawności, uczęszczają do tych samych szkół i klas, a edukacja jest dostosowana do indywidualnych potrzeb każdego ucznia. W kształceniu włączającym dąży się do pełnej integracji dzieci z różnymi potrzebami edukacyjnymi, a nauczyciele stosują różnorodne metody nauczania i dostosowują materiały, aby umożliwić każdemu uczniowi osiągnięcie sukcesu. Stawia się tutaj nacisk na pracę w grupie.

Pomoc prawna w zakresie równego dostępu do edukacji

Nasza kancelaria prawna – Kancelaria Prawa Gospodarczego i Oświatowego, specjalizuje się w szeroko pojętym prawie oświatowym, w tym także w sprawach związanych z równym dostępem do edukacji. Jesteśmy do Państwa dyspozycji:

• pod numerem telefonu: +48 533 940 018
• pod adresem e-mail: kancelaria@kpgio.pl
• w siedzibie kancelarii: ul. Szlak 20/7, 31-153 Kraków (po wcześniejszym umówieniu terminu spotkania)

Opracowano na podstawie

• rebus.us.edu.pl, Zasada równego traktowania, https://rebus.us.edu.pl/bitstream/20.500.12128/11618/1/Sobas_Zasada_rownego_traktowania.pdf, data odczytu 2023.11.13
• bip.rpo.gov.pl, Równe traktowanie w szkole, https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2022-01/Raport%20-%20R%C3%B3wne%20traktowanie%20w%20szkole.pdf, Data odczytu 2023.11.13
• ur.edu.pl, Wybrane sposoby wyrównywania szans edukacyjnych https://www.ur.edu.pl/files/ur/import/Zeszyty/zeszyt-14/35.pdf, Data odczytu 2023.11.13
• rep.up.krakow.pl, Teoretyczne i praktyczne wyznaczniki dostępu do edukacji, https://rep.up.krakow.pl/xmlui/bitstream/handle/11716/1601/08–Teoretyczne-i-praktyczne-wyznaczniki–Piwowarski.pdf?sequence=1&isAllowed=y, Data odczytu 2023.11.13
• depot.ceon.pl, Działania organizacji pozarządowych na rzecz wyrównywania szans edukacyjnych dzieci ze środowiska wiejskiego, https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/4124/Wychowanie%20w%20rodzinie%20Tom%20VI%20%5BDRUK%5D%2002_Cz%C4%99%C5%9B%C4%8716.pdf?sequence=1&isAllowed=y, Data odczytu 2023.11.13
• bip.rpo.gov.pl, https://bip.brpo.gov.pl/pliki/13490881580.pdf
• portaloswiatowy.pl, RPO Równe szanse dla uczniów z niepełnosprawnościami, https://www.portaloswiatowy.pl/wazne-wydarzenia-dla-szkol-i-przedszkoli/rpo-rowne-szanse-dla-uczniow-z-niepelnosprawnosciami-5015.html, Data odczytu 2023.11.13
• frse.org.pl, Szkoła równych szans, https://www.frse.org.pl/brepo/panel_repo_files/2021/02/18/r3wruc/szkola-rownych-szans-www-zs5prvq.pdf, Data odczytu 2023.11.13
• gov.pl, Edukacja włączająca priorytetem działań MEN, https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/edukacja-wlaczajaca-priorytetem-dzialan-men, Data odczytu 2023.11.13
• edukacjawzasiegureki.pl, Edukacja włączającahttps://edukacjawzasiegureki.pl/edukacja-wlaczajaca/, Data odczytu 2023.11.13