Przez wiele lat brak było szczególnych regulacji prawnych odnoszących się do stosowania monitoringu w szkołach publicznych. Dopiero nowelizacja ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe, która weszła w życie w 2018 r., wprowadziła przepis art. 108a, stanowiący pierwszy kompleksowy fundament normatywny dla instalacji systemów wizyjnych w placówkach oświatowych.

Przepis ten porządkuje proces wdrażania monitoringu w szkołach i placówkach publicznych, wyznaczając ścisłe kryteria jego legalności i zakresu. Co szczególnie istotne, nie pozwala on na automatyczne i dowolne wprowadzanie monitoringu w każdej jednostce – przeciwnie, wymaga uprzedniego uzasadnienia, konsultacji społeczności szkolnej oraz uwzględnienia realnych potrzeb jednostki, wynikających z konkretnych, zidentyfikowanych zagrożeń.

Przesłanki prawne i praktyczne stosowania monitoringu w szkołach

Zgodnie z art. 108a ustawy – Prawo oświatowe, dyrektor szkoły może wprowadzić monitoring wizyjny wyłącznie wtedy, gdy spełnione są określone przesłanki.

Monitoring musi być niezbędny do zapewnienia:

  • bezpieczeństwa uczniów i pracowników,

lub

  • ochrony mienia szkoły lub placówki.

Użycie spójnika „lub” wskazuje, że wystarczy spełnienie tylko jednej z tych przesłanek. Jednocześnie jednak ustawodawca posłużył się pojęciem „niezbędności”, co w praktyce oznacza, że wdrożenie monitoringu musi być ostatecznym środkiem – zastosowanym w sytuacji, gdy inne formy nadzoru (np. obecność nauczyciela, procedury dyżurowania, zabezpieczenia techniczne) okazują się niewystarczające.

Warto tu zaznaczyć, że ustawodawca nie sprecyzował pojęcia „niezbędność”, pozostawiając je do oceny organów prowadzących oraz dyrektorów placówek. Oznacza to konieczność indywidualnej oceny ryzyka w każdej jednostce z osobna – monitoring nie może być wprowadzany „na zapas” czy „dla świętego spokoju”. Powinien wynikać z realnych i zidentyfikowanych zagrożeń, np. powtarzających się przypadków przemocy na boisku, dewastacji szkolnego mienia czy pojawienia się nieznanych osób w okolicach wejścia do szkoły.

Ponadto przepis wymaga przeprowadzenia konsultacji społeczności szkolnej – z radą pedagogiczną, radą rodziców i samorządem uczniowskim. Konsultacje te mają charakter obowiązkowy, co oznacza, że ich pominięcie czyni decyzję o wprowadzeniu monitoringu nielegalną. Co istotne, ustawa nie mówi o „zgodzie” tych organów, lecz o „konsultacji”, co oznacza obowiązek ich wysłuchania, ale niekoniecznie uzyskania jednomyślnego poparcia.

Kolejnym warunkiem legalności jest uzgodnienie decyzji z organem prowadzącym szkołę lub placówkę, co stanowi istotny element współodpowiedzialności za ochronę praw uczniów i transparentność działania.

Monitoring, który został wprowadzony z pominięciem którejkolwiek z powyższych procedur (brak przesłanki niezbędności, brak konsultacji, brak uzgodnienia z organem prowadzącym), może zostać uznany za nieskuteczny prawnie i naruszający RODO, co może skutkować sankcjami administracyjnymi lub koniecznością usunięcia zebranych danych.

Wreszcie należy przypomnieć, że monitoring może dotyczyć wyłącznie obrazu, a nie dźwięku – stosowanie kamer z funkcją nagrywania audio jest jednoznacznie zakazane w szkołach publicznych, jako naruszające prywatność w sposób nieproporcjonalny.

Ograniczenia w stosowaniu monitoringu w szkołach – zakazy wynikające z ustawy

Choć monitoring wizyjny w szkołach publicznych może przynieść realne korzyści w zakresie bezpieczeństwa i ochrony mienia, jego stosowanie zostało poddane bardzo istotnym ograniczeniom. Ustawodawca w art. 108a ust. 3 ustawy – Prawo oświatowe wyraźnie wskazał, że określone przestrzenie w szkole nie mogą być objęte monitoringiem, nawet jeżeli istnieją przesłanki do jego wprowadzenia. Zakaz ten ma charakter bezwzględny, co oznacza, że co do zasady niedopuszczalne jest instalowanie kamer w tzw. „pomieszczeniach o szczególnym przeznaczeniu”.

Do takich pomieszczeń zalicza się w szczególności:

  • sale dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze,
  • gabinety, w których udzielana jest pomoc psychologiczno-pedagogiczna,
  • pomieszczenia przeznaczone do odpoczynku i rekreacji pracowników (np. pokoje nauczycielskie),
  • pomieszczenia sanitarno-higieniczne (np. toalety, umywalnie),
  • gabinety profilaktyki zdrowotnej i punkty medyczne,
  • szatnie i przebieralnie.

Zakaz ten wynika wprost z konstytucyjnie chronionych wartości, takich jak godność osobista, prywatność i prawo do ochrony życia intymnego. Wskazane wyżej przestrzenie są miejscami szczególnie wrażliwymi – mogą dotyczyć zdrowia, wypoczynku, relacji interpersonalnych oraz czynności osobistych. Rejestracja obrazu w takich pomieszczeniach, nawet w celach bezpieczeństwa, byłaby rażącą ingerencją w sferę praw podstawowych, zwłaszcza w odniesieniu do dzieci i młodzieży.

Warto przy tym zauważyć, że zakaz dotyczy nie tylko nazwy pomieszczenia (np. „szatnia”), ale przede wszystkim funkcji, jaką ono pełni. Oznacza to, że jeśli dane pomieszczenie w praktyce wykorzystywane jest do zajęć wychowawczych (np. korytarz szkolny przekształcony tymczasowo w salę gimnastyczną), również powinno być wyłączone z monitoringu – przynajmniej w tym czasie i zakresie, w jakim pełni zabronioną funkcję.

Kolejnym technicznym, ale nie mniej istotnym aspektem jest sposób ustawienia kamer. Ich pole widzenia nie może obejmować wnętrza pomieszczeń zakazanych, nawet przypadkowo – np. przez uchylone drzwi do toalety lub gabinetu zdrowotnego. Jeśli kamera zamontowana na korytarzu rejestruje choćby fragment wnętrza takiego pomieszczenia, jest to już naruszenie przepisów.

Przykład praktyczny

W jednej ze szkół kamera została zamontowana naprzeciwko drzwi do toalety. Choć celem była kontrola korytarza, przy otwartych drzwiach możliwe było uchwycenie fragmentu wnętrza. W tej sytuacji uznano, że instalacja narusza przepisy, a kamera została przestawiona w sposób uniemożliwiający rejestrację wnętrza pomieszczenia.

Ograniczenia te nie dotyczą terenów zewnętrznych szkoły, np. boisk czy placów zabaw – nawet jeśli odbywają się tam zajęcia dydaktyczne. Art. 108a ust. 3 odnosi się bowiem wyłącznie do „pomieszczeń”, co zgodnie z wykładnią literalną nie obejmuje przestrzeni otwartej.

Wyjątki od zakazu monitoringu w pomieszczeniach o szczególnym przeznaczeniu

Choć ustawodawca wprowadził twardy zakaz rejestrowania obrazu w określonych pomieszczeniach, to przewidział wąski katalog wyjątków, które pozwalają – w ściśle określonych sytuacjach – na odstąpienie od tego zakazu.

Zgodnie z art. 108a ust. 3 zdanie drugie ustawy – Prawo oświatowe, możliwe jest wprowadzenie monitoringu także w pomieszczeniach wyłączonych spod jego działania pod trzema warunkami, które muszą być spełnione łącznie:

  1. Istnieje realne, stwierdzone zagrożenie dla bezpieczeństwa uczniów lub pracowników albo dla ochrony mienia. Zagrożenie nie może mieć charakteru hipotetycznego czy przyszłościowego – musi być udokumentowane i potwierdzone w danym czasie (np. seria incydentów, oficjalne zgłoszenia, interwencje służb).
  2. Wprowadzenie monitoringu nie naruszy godności i innych dóbr osobistych osób przebywających w monitorowanych pomieszczeniach – w szczególności osób małoletnich. Chodzi tu o zapewnienie możliwie największej ochrony prywatności, np. przez zastosowanie odpowiednich kątów kamery, które nie obejmują bezpośrednio osób, lub ograniczenie dostępności do materiału tylko do wąskiego grona uprawnionych osób.
  3. Zastosowane zostaną środki techniczne uniemożliwiające identyfikację osób – np. rozmycie obrazu, zamglenie twarzy, ograniczenie rozdzielczości, automatyczne anonimizowanie. Użycie tych technik nie jest opcjonalne – ustawodawca wyraźnie mówi, że „w szczególności zostaną zastosowane”, co oznacza, że muszą być obligatoryjnie wdrożone.

Wszystkie trzy przesłanki muszą zostać spełnione jednocześnie. Brak choć jednej z nich oznacza, że monitoring w takich pomieszczeniach będzie nielegalny.

Przykład nr 1

Dyrektor szkoły odnotowuje liczne przypadki kradzieży i przemocy w szatniach. Po konsultacjach z organem prowadzącym oraz analizie zdarzeń decyduje się na zainstalowanie kamer obejmujących wejścia do szatni. Zastosowano specjalistyczne oprogramowanie z funkcją rozmywania wizerunku oraz ograniczono dostęp do nagrań do jednej osoby.

Z drugiej strony, nie każda obawa społeczności szkolnej może być podstawą do odstąpienia od zakazu. Wiele wniosków rodziców czy pracowników opiera się wyłącznie na poczuciu zagrożenia, a nie na jego rzeczywistym istnieniu. W takich przypadkach dyrektor powinien zachować ostrożność i nie ulegać presji – instalacja monitoringu w szkole bez realnych podstaw może naruszać przepisy RODO i ustawy – Prawo oświatowe.

Przykład nr 2

Grupa rodziców żąda zamontowania kamer w toalecie, motywując to ryzykiem palenia papierosów przez uczniów. Szkoła nie odnotowała jednak żadnych realnych przypadków. Dyrektor odmawia instalacji kamer – zgodnie z przepisami nie istnieje rzeczywiste zagrożenie, a instalacja naruszałaby prawa uczniów.

Obowiązki dyrektora szkoły w związku z wdrożeniem monitoringu

Proces wprowadzania monitoringu wizyjnego w szkole, mimo że formalnie pozostaje w gestii dyrektora placówki, nie może być realizowany w sposób jednostronny ani arbitralny. Ustawodawca, świadomy inwazyjnego charakteru tego środka nadzoru, uregulował procedurę jego wdrażania w sposób sformalizowany, przewidując udział różnych podmiotów tworzących społeczność szkolną. W art. 108a ust. 1 ustawy – Prawo oświatowe wprowadzono wyraźny obowiązek przeprowadzenia konsultacji z tzw. organami wewnętrznymi szkoły oraz konieczność uzgodnienia decyzji z organem prowadzącym.

W pierwszej kolejności, dyrektor szkoły zobowiązany jest do zasięgnięcia opinii trzech kluczowych gremiów: rady pedagogicznej, rady rodziców oraz samorządu uczniowskiego. Celem tej procedury jest zapewnienie reprezentatywnego głosu wszystkich interesariuszy – nauczycieli, rodziców oraz samych uczniów. Dyrektor powinien przedstawić tym organom nie tylko ogólny zamiar wprowadzenia monitoringu, ale również wskazać dokładny zakres przestrzenny, jaki miałby zostać objęty kamerami, oraz uzasadnienie wynikające z ustawowych przesłanek – tj. konieczności zapewnienia bezpieczeństwa osób lub ochrony mienia szkoły.

Choć wyniki przeprowadzonych konsultacji nie są dla dyrektora wiążące – nie wymagają jednomyślnego poparcia czy zgody – ich przeprowadzenie jest obligatoryjne. Pominięcie choćby jednego z wymienionych organów stanowi rażące naruszenie procedury i może skutkować uznaniem decyzji o wdrożeniu monitoringu za nielegalną. Dotyczy to również sytuacji, gdy dyrektor pominie konsultacje z samorządem uczniowskim – nawet jeśli pozostali interesariusze wyrażą pozytywną opinię.

Niezależnie od powyższych konsultacji, kluczowym etapem procesu jest uzyskanie formalnego uzgodnienia decyzji z organem prowadzącym szkołę – w przypadku szkół publicznych najczęściej będzie to organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego. Wymóg uzgodnienia oznacza konieczność uzyskania wyraźnej zgody, nie zaś jedynie poinformowania. Organ prowadzący musi zatem aktywnie ocenić przedstawiony przez dyrektora wniosek, analizując zarówno zgodność z prawem, jak i zasadność w kontekście faktycznych potrzeb placówki.

Uzgodnienie to powinno mieć charakter sformalizowany – najczęściej przyjmuje ono postać pisemnej zgody, choć w praktyce może mieć również formę zarządzenia lub uchwały. Organ prowadzący może zaakceptować całość przedstawionego wniosku, ale również ograniczyć jego zakres, np. zezwalając na instalację kamer jedynie na korytarzach, a nie w pomieszczeniach o szczególnym przeznaczeniu, jeśli nie wykazano istnienia realnych i udokumentowanych zagrożeń.

Warto zaznaczyć, że ustawodawca nie określił żadnych terminów na przeprowadzenie konsultacji i uzgodnień. Dyrektor może więc samodzielnie wyznaczyć organom wewnętrznym szkoły racjonalny czas na wyrażenie stanowiska, dbając przy tym o to, by czas ten realnie umożliwiał zebranie się organu i podjęcie decyzji. Takie rozwiązanie zapobiega potencjalnej obstrukcji decyzyjnej ze strony uczestników konsultacji, którzy – choć nie mają prawa blokowania instalacji monitoringu – mogą opóźniać działania placówki poprzez bierne milczenie.

Inaczej sytuacja przedstawia się w odniesieniu do organu prowadzącego. W tym przypadku konieczne jest wyraźne, pozytywne stanowisko – brak reakcji nie może zostać uznany za milczącą zgodę. Dopiero jednoznaczne uzgodnienie decyzji przez organ prowadzący otwiera drogę do instalacji systemu. Milczenie lub brak odpowiedzi, nawet przy wcześniejszej aprobacie wewnętrznych organów szkoły, oznacza brak zgody i uniemożliwia dalsze działania.

Opisany model proceduralny ma służyć zapewnieniu równowagi między potrzebą zwiększenia bezpieczeństwa a obowiązkiem ochrony praw jednostki. Dzięki obowiązkowym konsultacjom i uzgodnieniom wdrożenie monitoringu w szkole nie może być procesem automatycznym, lecz wymaga refleksji, dokumentacji i realnej oceny sytuacji w każdej placówce indywidualnie.

Obowiązki dyrektora szkoły w związku z wdrożeniem monitoringu

Jako osoba odpowiedzialna za organizację pracy szkoły, dyrektor musi zapewnić zgodność działania monitoringu z przepisami prawa oświatowego, RODO.

Kluczowym obowiązkiem jest przeprowadzenie skutecznej procedury informacyjnej wobec wszystkich osób, które mogą znaleźć się w zasięgu działania kamer. Informacja o wprowadzeniu monitoringu powinna zostać przekazana społeczności szkolnej w sposób zrozumiały i dostosowany do realiów danej placówki – np. poprzez ogłoszenia na tablicach informacyjnych, komunikaty na zebraniach rodziców, wiadomości w dzienniku elektronicznym czy wewnętrzne regulaminy. Szczególnie istotne jest przekazanie tej informacji z odpowiednim wyprzedzeniem – zgodnie z art. 108a ust. 6 Prawa oświatowego, nie później niż 14 dni przed faktycznym rozpoczęciem rejestracji obrazu.

Osobną kategorię stanowią obowiązki względem pracowników. Każda osoba przed dopuszczeniem do wykonywania obowiązków w szkole musi zostać pisemnie poinformowana o stosowaniu monitoringu, ze wskazaniem lokalizacji kamer. Informacja ta nie może być ogólna – powinna jasno określać, w jakich przestrzeniach monitoring jest stosowany, a w przypadku wyjątków przewidzianych w art. 108a ust. 3 – również jakie środki techniczne mają na celu ochronę tożsamości osób przebywających w pomieszczeniach o szczególnym przeznaczeniu.

Ważnym elementem prawidłowego wdrożenia systemu jest również zapewnienie odpowiedniego oznakowania obszarów objętych monitoringiem. Przestrzenie monitorowane powinny być oznaczone w sposób widoczny, zrozumiały i jednoznaczny, najpóźniej dzień przed rozpoczęciem rejestracji. Obowiązek ten dotyczy zarówno wnętrz budynków, jak i terenów zewnętrznych, w tym boisk szkolnych, parkingów czy wejść do budynków.

Podsumowanie

Monitoring wizyjny w szkołach stanowi przykład szczególnie wrażliwego obszaru stosowania technologii nadzoru, w którym konieczne jest wyważenie dwóch równorzędnych wartości – potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa uczniów i pracowników oraz ochrony ich prawa do prywatności i godności. Systemy CCTV, choć skuteczne w przeciwdziałaniu przemocy czy ochronie mienia, nie mogą być traktowane jako domyślny lub uniwersalny środek zaradczy. Ustawodawca w art. 108a ustawy – Prawo oświatowe wprowadził rygorystyczne warunki, jakie muszą zostać spełnione przed ich wdrożeniem: niezbędność, konsultacje z organami wewnętrznymi szkoły oraz uzgodnienie z organem prowadzącym.

Szczególną uwagę należy zwrócić na ograniczenia w stosowaniu monitoringu – zakaz instalacji kamer w pomieszczeniach o charakterze intymnym i osobistym (toalety, szatnie, gabinety), którego naruszenie może prowadzić do rażącego naruszenia praw uczniów. W wyjątkowych sytuacjach możliwe jest odstąpienie od zakazu, jednak wyłącznie przy spełnieniu trzech rygorystycznych warunków: istnienia realnego zagrożenia, zapewnienia ochrony godności osób monitorowanych oraz zastosowania technologii ograniczającej możliwość ich identyfikacji.

Dyrektor szkoły – jako osoba odpowiedzialna za bezpieczeństwo na terenie placówki – musi nie tylko poprawnie przeprowadzić procedurę konsultacyjną i uzgodnieniową, ale również dopełnić licznych obowiązków informacyjnych wobec uczniów, rodziców i pracowników. Z kolei organ prowadzący pełni rolę kontrolną i decyzyjną, weryfikując legalność i zasadność działań szkoły w tym zakresie.

Monitoring wizyjny może być skutecznym narzędziem wspierającym bezpieczeństwo w szkołach, o ile jego stosowanie odbywa się w sposób przemyślany, przejrzysty i zgodny z obowiązującymi normami prawnymi. Każde jego wdrożenie powinno być poprzedzone indywidualną analizą potrzeb, popartą dokumentacją oraz realnymi przesłankami. Tylko wtedy możliwe będzie pogodzenie interesu publicznego z prawem jednostki do ochrony prywatności.

Pomoc prawna w zakresie monitoringu wizyjnego w szkole

Nasza kancelaria prawna – Kancelaria Prawa Gospodarczego i Oświatowego, zapewnia kompleksową pomoc w obszarze RODO, w tym także w kwestiach związanych z wdrażaniem i funkcjonowaniem monitoringu wizyjnego w szkole. Jesteśmy do Państwa dyspozycji:

Opracowano na podstawie

  1. Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe
  2. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego I Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych).

Potrzebujesz pomocy prawnej w tym temacie?

Kancelaria Prawa Gospodarczego i Oświatowego sp. z o.o.

Aleje Słowackiego 15a/8, 31- 159 Kraków

T:+48 533 940 018
E: [email protected]

Napisz do nas